İmam-ı Maturidi
Ehli sünnetin iki itikat imamından biri. İsmi, Muhammed bin Muhammed’dir. Künyesi Ebu Mansur olup, Matüridi ismiyle meşhur olmuştur. Doğum tarihi kesin bilinmemekte olup, Semerkand’ın Matürid kasabasında 852 (H.238) de doğduğu tahmin edilmektedir. 944 (H.333) te Semerkand’da vefat etti. Ebu Mansur Matüridi’nin soyunun ashabı kiramdan Ebu Eyyub Halid bin Zeyd el-Ensari’ye ulaştığı rivayet edilmektedir.
Küçük yaşta ilim tahsiline yönelen, Ebu Mansur Muhammed Matüridi, İmamı Azam Ebu Hanife’nin naklen bildirdiği fıkıh ve kelam bilgilerini, kelam ilminde müctehid olan Ebu Nasr-ı İyad’dan öğrendi. Diğer akli ve nakli ilimleri de zamanının alimlerinden tahsil etti.
Abbasi devletinin zayıflamaya başladığı ve yeni İslam devletlerinin kurulup, çeşitli siyasi güçlerin ve itikadi fırkaların birbirleriyle mücadele ettiği bir dönemde yaşayan Ebu Mansur Matüridi, kendini iyi yetiştirerek çeşitli kitaplar yazmak ve talebe yetiştirmek suretiyle ehli sünnet itikadını yaydı. Hakim Semerkandi adıyla meşhur Ebü’l-Kasım İshak bin Muhammed, Ebu Muhammed Abdülkerim bin Musa el-Pezdevi, Ebü’l-Leys el-Buhari ve Ebü’l-Hasan Ali bin Sa’id gibi ilim ve takva yönünden yüksek alimler, onun tedris halkasında yetiştiler. Ebu Mansur Matüridi hazretleri, böylece İmamı Azam Ebu Hanife’nin, Tabiinin ileri gelenlerinden ve Eshab-ı kiramdan, onların da Peygamber Efendimizden naklen bildirdiği itikat bilgilerini, yani Ehli sünnet itikadını nakledenler vasıtasıyla topladı. Bu bilgileri çeşitli akli ve nakli delillerle ispat etti.Yaşadığı coğrafi bölge ve zamanın şartlarında, Ehli sünnet itikadını müdafaa ve açık bir şekilde izah ederek Müslümanların bu doğru yolda kalmalarına çalıştı. İmamı Azam Ebu Hanife’nin, El-Fıkh-ul-Ekber, Er-Risale, El-Fıkh-ul-Ebsat, El-Alim vel-Müteallim ve El-Vasiyye gibi itikatla ilgili kitaplarda bildirilen itikat bilgilerini akli ve nakli delillerle açıklayarak tasnif etti. Kendine has ispat ve ikna metoduyla çeşitli sapık fırkaların bozuk fikirlerine cevap verip, reddiyeler yazdı. Böylece temiz müslümanların sapıklıktan kurtulmalarına vesile oldu. Ehli sünnet kelamıyla ilgili hususlarda müctehid imam oldu. Onun bildirdiği bu yola tabi olanlara Matüridi denildi. Ebu Mansur Matüridi’den sonra da talebeleri, talebelerinin talebeleri bu kıymetli bilgileri, yazdıkları yüzlerce kitapla kendilerinden sonraki nesillere ulaştırdılar. Amelde (ibadette) Hanefi mezhebine tabi olanların ekserisi Matüridi itikadındadırlar.
Hayatını ilme ve Ehli sünnet itikadını yaymaya hasr eden Ebu Mansur Matüridi’nin, yazdığı çok kıymetli eserlerin başlıcaları şunlardır:
1. Kitab-üt-Tevhid: Bu kitapta sapık fırkaların yanlışlığını isbat edip, doğru itikat olan Ehli sünnet itikadını çok mükemmel bir şekilde açıklamıştır. Eser, 1970 yılında Beyrut’ta yayınlandı.
2. Te’vilat-ül-Kur’an: Tefsire dair benzeri az bulunan bir eserdir. Semerkandi bu esere büyük bir şerh yazmıştır. Te’vilatü Ehl-is-Sünne adıyla da bilinir. Yazma halinde birçok kütüphanede mevcuttur.
3. Reddü Evail-il-Edille lil-Ka’bi ve Beyanü Vehm-il Mutezile: Mutezileyi reddeden ve çürüten bir eserdir.
4. Er-Reddü ala Usul-il-Karamita: Karamita fırkasını reddeden bir eserdir.
5. Reddu Kita b-il-İmame li Ba’zir-Revafıza: Eshab-ı kirama düşman olanları reddeden bir eseridir.
6. Kitab-ül-Makalat fil-Kelam: Kelam ilmine dair bir eseridir.
7. Me’haz-üş-Şer’iyye: Fıkıh ilmine dairdir.
8. Kitab-ül-Cedel: Usul-i fıkıh ilmine dair bu eserinden başka kitapları da vardır.
