Alpamış Destanı
Öntürklere ait, daha ziyade Kıpçak Türkleri tarafından anlatılan, lakin Özbek Kongrat versiyonları da bulunan Türk destanı…
Buna göre Alpamış Destanı;
Kongrat ilinde halka önderlik eden Baybörü ve Baysarı adlı iki kardeşten Baybörü’nün yaşlılığında bir oğlu, bir de kızı dünyaya gelir. Baysarı’nın ise bir kızı vardır. Baybörü’nün oğlu Alpamış, kızı Kalgıraç’tır, Baysarı’nın kızı ise Barçin-ay’dır.
(Bazı kaynaklarda alpamış’ın asıl isminin “Hakim” olduğu geçer, Alpamış buna daha sonra verilmiş bir addır)
Bir gün Baybörü ve Baysarı kavga ederler, Baysarı kendi obasını alıp Kongrat’tan ayrılır. Kamuk iline(deşt-i kıpçak) göç eder.
Baybörü’nün oğlu Alpamış ile Baysarı’nın kızı berçin-ay nişanlıdırlar, Alpamış ergenlik çağına geldiğinde nişanlısını aramaya gider. lakin bu yolculuk sırasında başından bir sürü macera geçer, pek çok felakete tanık olur. hatta bir seferinde 7 sene esir kalır, lakin sonunda bu zorluklardan kurtulmayı başarır.
Baysarı’nın ülkesine vardığında aradan uzun seneler geçmiş olduğundan Barçinay’ın diğer talipleriyle mücadeleye girer. Yarışmalardan biri de ok atma yarışmasıdır. Ok atma yarışması Baysarı’nın dedesine ait olan yay ile yapılacaktır. diğer tüm talipler yay ile atış yapmaya çalışsa da hedefi bulamazlar, lakin alpamış her attığında isabet sağlar, yarışmanın galibi olur ve nişanlısına talip olan diğer beyleri öldürür ve Barçin-ay ile evlenerek yurduna geri döner.
Bu destan islamiyet sonrası Türk edebiyatında Alpamık destanı olarak da bilinir ve Dede Korkut hikayelerinde de anlatılır. burada Alpamış “Bamsı Beyrek” olarak betimlenir.
Alpamış destanı Sümerler’de Gılgamış Destanı ile neredeyse birebir örtüşürken, Homeros’un Odysseia’sındaki ithake kralı Odysseus Penelope’ye 20 sene sonra kavuşurken Alpamış’ın da Barçınay’a kavuşması üç aşağı beş yukarı aynı zamanı almıştır.
Homeros’un Odysseia’sı direkt bu türk destanından alıntıdır.
Bir rivayete göre de Alpamış, Oğuz Han’ın Ay Han’dan olma torunlarındandır. Yine bu destan Cengiz HAN’ın nişanlısına ulaşma çabasına da benzemektedir.
