Ardahan, (Ermenice Արդահան; Gürcüce არტაანი - Artaani; Rusça Ардаган - Ardagan), Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi ile Karadeniz sınırında Kafkaslar üzerinde kurulmuş olan Ardahan ilinin merkezidir. 27 Mayıs 1992 tarihinde Kars ilinden ayrılarak Türkiye'nin 75. ili olmuştur. 2009 yılı itibariyle 17,171 olan nüfusuyla Tunceli, Bayburt ve Gümüşhane'den sonra Türkiye'deki en küçük il merkezidir.

Tarihçe
MÖ 680 yılarında Kafkaslar kuzeyinden gelen altıgöçebe İskitler Ardahan bölgesini Van/Urartu İmparatorluğu'ndan aldılar. Sakaların Gogarlı, Taoklu, Cavaklı boylarının bu bölgede yerleştikleri bilinmektedir.

Sakaların bölgedeki 500 yıllık hakimiyetinden sonra arkasından İran'dan gelen Part/Arsaklı 600 yıl bölgedeki hakimiyetlerini sürdürmüşlerdir. (MÖ 150 - MS 430) Makedonyalı İskender çağında da olmak suretiyle, 1068’de Alparslan’ın Selçuklu bölgesine kattığı bu bölgede uzun yıllar Kuman ve Peçenekler yaşadıkları bilinmektedir.

1124 yılında Kafkaslar kuzeyinden gelen Ortodoks Kıpçakların yerleşme yeri olmuş ve İlhanlılar çağında 1267 yılında Kıpçaklar Ardahan-Ahıska-Artvin kesiminde Atabek adlı bir sülale kurarak, 1479’da İstanbul’a tabi olmuş ve Osmanlı Devleti ordularının 1578 yılında Ahıska'yı almalarına kadar hüküm sürmüşlerdir.

Coğrafya
Doğu Anadolu Bölgesi’nin Karadeniz Bölgesi’ne komşu olduğu kuzeydoğu kesiminde yer alan Ardahan, yüksek ve engebelidir. Sahada 3.000 m ’yi aşan dağlar yer alır. Yalnızçam Dağları Artvin il sınırı boyunca uzanır. İlin kuzeydoğu kesiminde Keldağ (3.033 m ), doğu kesiminde Akbaba Dağı (3126 m ) yer alır. İl topraklarının güney kesimini de Allahuekber Dağları ve Kısır Dağı (3.197 m ) engebeli hale getirir. Allahuekber Dağlarına bağlı Kabak Dağı (3.054 m ) il sınırı içinde kalır. Kısır Dağı 3.197 m ile ilin en yüksek noktasıdır. Ardahan Platosu ilin orta kesiminde yer alır. Yüksekliği 1800-2000 m’ dir. Temelini Neojen volkanizması sonucu ortaya çıkmış lavlar oluşturur.

Plato, Pliyosen sonu ve Pleistosen başlarında ortaya çıkan faylanmalar sonucu çökmüştür. Kenarlarında marnlı ve kumlu çökellerin bulunduğu bu alan, yüksek kesimlerden gelen malzemelerle dolmuştur.

Kura nehri ve kolları tarafından plato yüzeyi parçalanmıştır. Bu akarsuların en önemlisi platoyu baştan başa geçen Kura ırmağıdır. Çıldır Gölü; ilin güneydoğu kesiminde yer alır, yüksekliği 1.959 m’ dir. Aktaş Gölü ise ilin doğu kesiminde yer alır. Bu gölün doğu yarısı Gürcistan sınırları içinde kalır, yüksekliği 1.798 m ’dir.

Nüfus Yapısı
Ardahan, bölge itibariyle soğuk, elverişsiz iklimi ve işsizliğin de olması nedeniyle dışarıya çok göç vermiştir. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sisteminin 2009 verilerine göre Ardahan'ın kent merkezi nüfusu 17.171 'dir. İlçe merkezine bağlı köylerle birlikte nüfusu 40.455, Ardahan ilinin genel toplam nüfusu ise 108.169 olarak ölçülmüştür.

İlçe          Genel Nüfus     Şehir Nüfusu     Köy nüfusu
Merkez      40.455                    17.171                   23.284
Göle           30.912                     6.231                     24.681
Çıldır         10.833                    1.502                       9.331
Hanak       10.346                    4.030                      6.136
Posof             8.646                     1.810                     6.836
Damal          6.977                    3.804                     3.173
Toplam    108.169                 34.548                  73.621

Kardeş Şehirler
Şehir         Ülke
Ahıska        Gürcistan Gürcistan
Batum        Gürcistan Gürcistan
Artvin        Türkiye Türkiye
Edirne        Türkiye Türkiye
Bakü           Azerbaycan Azerbaycan
Grozni         Rusya Federasyonu Rusya
Astrahan    Rusya Federasyonu Rusya
Vladikavkaz     Rusya Federasyonu Rusya